جهان مدرن

استان خراسان رضوی بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی جمهوری اسلامی ایران است که بناهای آرامگاهی بیش ترین و مهم ترین چشم انداز معماری این منطقه را تشکیل می دهند.

مجموعه های آرامگاهی، بناهايی هستند كه طی ساليان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصيت‌های مذهبی و محبوب شكل گرفته‌اند و معمولاً شامل بنای حرم، ‌مساجد، مدارس،‌ كتاب خانه‌ها، كاروان سراها، آب انبارها، خانقاه‌ها و فضاهايی از اين قبيل می شوند.
گسترش چنين مجموعه‌هايی، با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیمی دارد.
برخی از مجموعه‌های آرامگاهی (مانند آستان قدس رضوی) در شكل گيری و پيدايش شهرها، نقش اساسی و مهمی ايفا كرده‌اند و به مركز فعاليت‌های مختلف مذهبی، سياسی،‌ اقتصادی و غيره تبديل شده‌اند.

مجموعه ی آستان قدس رضوی یکی از با شکوه ترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته و سبب شده استان خراسان رضوی به بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی ایران تبدیل شود.

مجموعه ی آستان قدس رضوی که خود به تنهایی جاذبه ی معماری کم نظیری به شمار می رود، همراه با سایر بناها و آثار معماری این سرزمین؛ سبب شده اند که استان خراسان رضوی علاوه بر جاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت زیادی باشد.

صحن‌های مجموعه ی آستان قدس رضوی دارای پنج صحن؛ عتيق(انقلاب)، جديد(آزادی)، امام خمينی (موزه)، جمهوری اسلامی و قدس است كه دو صحن آخری نوساز هستند.

هر یک از صحن های مجموعه ی مقدس آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش می گذارند.
از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی، سه محراب با شكوه مربوط به قرن های هفتم هجری است كه بر روی دو محراب، ‌كتيبه‌هايی به خط كوفی و بر سومی، كتيبه‌هايی به خط كوفی و ثلث و به رنگ لاجوردی بر زمينه سفيد، مشتمل بر آيات و احاديث نوشته شده است.

درب های سه گانه حرم مطهر نيز از آثار با ارزش هنری به شمار می‌آيند.
صندوق و ضريح مرقد كنونی، مربوط به دوره ی قاجار و بعد از آن است.

صحن های حرم رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها؛ گویای روند معماری زمانه ی خود است.

مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزیینان چشم گیر و غنی، از دیدنی ترین مسجد های منطقه به شمار می آید.

آرامگاه فردوسی شاعر بزرگ پارسی در سرزمین توس زيارتگاه مشتاقان ادبی است و شهر توس، شهرت و معروفيت خود را مديون آثار و شخصيت شامخ این شاعر ارجمند است.
شهر توس که به نظر می سد در اواخر دوره ساسانيان، ساخته شده و زندان و گنبد هارونیه را در بر گرفته یکی دیگر از دیدنی ترین مناطق استان خراسان رضوی به شمار می آید.

بنای کاخ خورشید در مشهد مقدس و در وسط باغ بزرگی قرار گرفته که از آثار دوره ی نادر شاه افشار است و امروزه به مکانی برای بازدید همه ی مردم تبدیل شده است.

بناهای تاریخی و معماری متعددی در مناطق مختلف استان خراسان رضوی پراکنده شده اند؛ ولی مهم ترین و بیش ترین این بناها در شهرستان مشهد قرار گرفته اند.

مجموعه ی کلات نادری مانند دره‌ای است كه توسط دو رشته كوه مرتفع محاصره شده و آثار باستانی آن به دوره ی نادرشاه افشار تعلق دارند.

كتيبه ی نادری واقع در خارج از قلعه ی نادری (دربند نفتی) به زبان تركی و به خط نستعليق در بدنه ی كوه قرار گرفته؛ دروازه ی ورودی، دروازه ی دهچه، دروازه ی چوب بست، دروازه ی گشتانه، دروازه ی نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشيد و تخت دختر مجموعه بناهایی هستند که بر روی تپه‌ای، به امر نادرشاه ساخته شده و اكنون آثار پراكنده ای از آن ها به جای مانده که برای گردشگران جذاب و دیدنی هستد.

درفاصله ی 6 كيلومتری شهر قاين و در دامنه كوه معروف به ابوذر، آرامگاه بوذرجمهر؛ شاعر و اديب بزرگوار زمان سلطان محمود غزنوی قرار گرفته که بسيار زيبا و دلگشا بوده و از قدمتی ديرينه برخوردار است.

آتشكده بازه هور در روستای رباط سفيد تربت حيدريه واقع شده و از بناهای باستانی این منطقه به شمار می رود.

مسجد جامع رشتخوار در تربت حیدریه، مسجد مولانا در تربت جام، مسجد كوشک درقاین، مسجد جامع سنگان در خواف از دیگر بناهای تاریخی و قدیمی استان خراسان رضوی به شمار می روند.

مدرسه های زیادی نیز در کنار مسجد های متعدد استان خراسان رضوی بنا شده اند که برخی از آن ها از جمله مدرسه های دومناره گلشن، ميرزا جعفر و مدرسه نواب و مدرسه های سبزوار از ارزش های خاص معماری و تاریخی برخوردار هستند.

تپه های باستانی که برخی از باستان شناسان اکتشافات مهمی روی آن ها انجام داده اند، پل های تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آن ها هنوز مورد استفاده قرار می گیرند و بازمانده های شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری استان خراسان رضوی ررا تشکیل می دهند.

آرامگاه نادرشاه بنایی است که به یادبود نادرشاه افشار در شهر مشهد ساخته شده است.

قوام‌السلطنه در اواخر عهد قاجار ( 1296 خورشيدى ) در محل يكى از مقابر ويران شده نادرى آرامگاه جديدى براى وى ساخت و استخوانهاى او را از تهران به مقبره مزبور حمل كردند.
اين بناى جديد كه در محل فعلى آرامگاه وى قرار داشت مدتى بر پا بود تا اين كه انجمن آثار ملى ايران در سال 1335 خورشيدى درصدد بر آمد آرامگاهى مناسبِ شأن نادرشاه براى وى در همان محل مقبره ساخته قوام‌السلطنه احداث نمايد.
اين كار از سال 1336 شروع شد و در سال 1342 به پايان رسيد.
مقبره كنونى نادرشاه واقع در ضلع شمال غربى چهارراه شهدا (نادرى سابق) كه پس ازبارگاه ملكوتي حضرتعلی بن موسی الرضا(ع)امام هشتم شيعيان مهم‌ترين موضع توريستى ـ تاريخى شهر مشهد تلقى ميشود، در باغى به مساحت 14400 متر مربع ساخته شده است.
مقبره شامل سكويى دوازده پله اى، محل گور، پوششى خيمه مانند بر روى قبر، سكويى مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن ديگر در پى او، يك غرفه فروش كتاب و دو تالار براى موزه است.

طراح بنا مهندس سيحون بود و مجسمه ها را هنرمند فقيد ابوالحسن صديقى ساخته است.
مصالح مقبره عمدةً از سنگهاى خشن و سخت گرانيت كوهسنگى مشهد است.
بعضى از قطعات سنگ بسيار بزرگ انتخاب شده تا تداعى كننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد.
پوشش مقبره كاملاً به مانند چادر عشايرى است، كه نادر در آن زاده و هم كشته شده است.
پوشش ديوارهاى داخلى مقبره نيز از سنگهاى مرمر اُخرايى رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را تداعى نمايد.
از موقوفات كرامند نادرى كه از تصرف وقف خارج شده بود روستاى دهشك در مجاور شهر تابران توس احيا شده و در اختيار موقوفه نادرى قرار گرفته است كه احتمالاً به زودى از محل در آمد آن به بخشى از نيّات واقف بر سر قبر وى عمل خواهد شد.

مجموعه باغ و موزه آرامگاه

ساختمان جدید آرامگاه نادر شاه افشار به گزارش میراث خبر در تاریخ 12 فرودین ماه سال 1342 با حضور پهلوی دوم به همت انجمن آثار ملی در باغ نادری بازگشایی شد.

نادر شاه افشار فاتح دهلی در هنگام حیات خود دستور به ساخت آرامگاهی کوچک در بالا خیابان مشهد داد.
این آرامگاه کوچک در سال 1145 هجری قمری در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام ضا(ع) از خشت و گل ساخته شد.
موزه نادری در قسمت اصلی بنای یادبود آرامگاه افشار در 2 تالار به منظور معرفی آثار تاریخی این دوره شکل گرفته است .
این بنا به همت انجمن آثار ملی در سال 1342 خورشیدی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده است .
تنديس نادر شاه سوار بر اسب به همراه تني چند از سربازانش بر فراز يک حجم سنگي مرتفع توسط مجسمه ساز شهير ايراني زنده ياد استاد«ابوالحسن صديقي » ساخته شده است .

تالار شماره 1 :
اين تالار به انواع سلاح هاي دوره افشاريه ، تابلوهاي نقاشي از نادر و صحنه هاي جنگ ، وسايل سوار کاري مانند زين و برگ اسب از دوره افشاريه تا قاجاريه ، چند نسخه خطي از جمله تاريخ جهانگشاي نادري و دو شمشير متعلق به نادراختصاص دارد که روي يکي کلمه«السلطان نادر » حک شده و روي ديگراين بيت شعر طلاکوب شده است:
شاه شاهان نادر صاحب قران هست
سلطان بر سلاطين جهان اين شمشير در دشت مغان به سال 1148 هجري در روز تاجگذاري نادر از طرف ملت ايران به وي هديه شده است.

تالار شماره 2:
اين تالار در سال 1373 به مجموعه اضافه شد و در آن انواع سکه، ظروف و ديگر اشياي اهداي از دوره صفويه تا معاصر به نمايش در آمده است.
همچنین در گوشه شمالی آرامگاه نادر آرامگاه محمد تقی خان پسیان سردار خراسان قرار دارد.
 آرامگاه لقمان،

بنایی عظیم وآجری در شهرستان سرخس است.

این بنا پس از هزار سال، هنوز ابهت وصلابت خود را حفظ کرده و در میان تل‌های خاکی بخش‌های مخروبهٔ ملحقات بنا گردن فرازی می‌کند.

مقبرهٔ این عارف سرخسی در یک کیلومتری شمال شهر سرخس قرار دارد. شباهت بسیار زیادی بین این بنا و آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی وجود دارد.

این بنا شامل گنبدی دو پوشه آجری با ایوانی بلند است همچنین نوار کمربند مانندی قسمت مدور گنبد را از ساقه و دیواره آن که بر روی قاعده کثیرالاضلاعی قرار گرفته‌است، جدا می‌کند.
در بدنه هر ضلع آن، روزنه‌ای برای روشنایی درون گنبد تعبیه شده‌است. و تزئینات گچی، گچ بری و آجرکاری آن ممتاز است.
درون طاق‌ها مزین به نقوش هندسی لوزی شکل (برجسته و گود) می‌باشد. طول وعرض خارجی بقعه به ابعاد۷۰*۱۷۰و۴۰* ۲۶متر می‌باشد.
ساختمان آن ازدو بخش مربع شکل متصل به هم تشکیل شده‌است.
ایوان ورودی بزرگ و مرتفعی درسمت شمال و آرامگاه که در وسط چهار ضلع داخلی آن طاق نماهایی ساخته شده‌است.
بقعه دارای دوطبقه و طبقه ی دوم آن غرفه داراست. طرح چهارضلعی بنادرقسمت بالا به تعدادی تربنه به طرح هشت ضلعی تبدیل شده که حجم چشمگیری رادرنمای خارجی آن بوجودآورده‌است. و گنبد کم خیزی برروی استوانه بناگردیده‌است.
نورداخل بقعه از چهارنورگیر مستطیل شکل دربدنه هشت ضلعی تامین می‌شودو طاق نماهای داخلی بنا با آجرکاری ظریف و طرحهای هندسی لوزی ساخته شده‌است.
این بنای تاریخی تحت شماره ۱۶۵ در شمار آثار تاریخی با ارزش ایران به ثبت رسیده‌است.بند نادری،

سدی آجری است در انتهای جلگه شهرستان کلات استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران.

این بند در حدود ۴ کیلومتر پایین‌تر از شهر کلات به سمت روستای نفطه و بر روی رودخانه ژرف‌رود ساخته شده‌است.

ارتفاع این بنا از کف رودخانه ۷۰ متر است به نحوی که هر قدر از کف رودخانه به طرف بالا ادامه می‌یابد بر عرض بند افزوده می‌شود.

در نما و پوشش این بند از آجرهای قرمز رنگ استفاده شده‌است.
دیوار سد دارای حالت نیم دایره و شبیه سدهای هلالی با فرورفتگی بسیار کم می‌باشد.
این بند دارای سه دهانه عمودی به فواصل مختلف می‌باشد که دو دهانه زیرین برای کاهش فشار آب و دهانه سوم که در قسمت بالا است به منظور تقسیم آب تعبیه شده‌است.
اهالی کلات این سد را یه نادرشاه افشار نسبت می‌دهند اما بعضی از محققین، ساختمان آن را از آثار الغ بیگ فرزند شاهرخ گورکانی می‌دانند. اما به نظر مهدی بامدادی در کتاب آثار تاریخی کلات و سرخس، بنای سد را مربوط به سلجوقیان و بالاخص سلطان سنجر سلجوقی می‌داندآرامگاه خواجه ربیع

مقبره خواجه ربیع بنایی باشكوه واقع در باغی وسیع و مصفا، بر كناره كشف رود و در حاشیه شمالی شهر مشهد است.

این مقبره دارای گنبدی به ارتفاع ۱۸ متر بر روی بنایی چهار ایوانی است.

گنبد بنا دو پوششه و پوشیده از كاشی‌های زیبای فیروزه‌ای و درون بنا هم مزین به نقاشی‌های طلایی رنگ است.
ربیع ابن خثیم، مشهور به خواجه ربیع، از طایفه بنیاسد و ساكن كوفه، از زمره زهّاد هشتگانه صدر اسلام و تابعین (كسانی كه صحابه پیامبر را درك كرده‌اند) و همچنین از یاران و سرداران حضرت علی علیه‌السلام بوده است.
وی ضمن ارادت به حضرت علی علیه السلام ظاهراً از خویشان معاویة بن ابوسفیان هم بوده است، بنابراین در سال‌های پایانی خلافت حضرت علی علیه‌السلام و بروز اختلاف میان ایشان و معاویه، به قصد انزوا و دوری از نزاع طرفین عراق را به قصد ایران و خراسان ترك كرده است.
او در سال‌های پایانی عمر ساكن شهر نوغان (مركز ولایت توس در آن زمان) شده و بالاخره در سال ۶۳ ه ق یا به روایتی دیگر در سال ۶۱ درگذشته و در یك فرسنگی شمال نوغان دفن گردیده است.
مشهور است كه حضرت امام رضا علیه‌السلام هنگام سفر به خراسان در سال‌های ۲۰۰ تا ۲۰۳ ه ق قبر خواجه را زیارت كرده است.
شاه عباس صفوی نیز در اوایل سده یازده قمری با توصیه و مشورت شیخ بهایی دستور احداث مقبره‌ای باشكوه برای خواجه را صادر كرد.
اساس بنای فعلی مقبره خواجه ربیع همان است كه در سال‌های ۱۰۲۶ تا ۱۰۳۱ ه ق به امر شاه عباس و با سرپرستی یكی از سادات رضوی مشهد به نام «میرزا افلغ» احداث شده است.
دو كتیبه زیبا با تاریخ‌های ۱۰۲۶ و ۱۰۳۱ ه ق در داخل گنبد و ساقه خارجی آن به خط علیرضا عبّاسی سال‌های احداث و تزیین بنا را می‌نمایاند. با توجه به زمان درگذشت خواجه، وی از زمره قدیمی‌ترین رجال مدفون در پیرامون شهر كنونی مشهد است.
مدفن او طی چهارده قرن گذشته همواره محلی محترم و زیارتگاه عموم مسلمانان بوده است.
روستایی كه باغ آرامگاه خواجه در آن واقع شده «حسین آباد خواجه ربیع» نام دارد و از جمله موقوفات مزار خواجه می‌باشد.
اداره باغ و مزار خواجه ربیع در قرن اخیر بر عهده آستان قدس رضوی است، در حالی كه پیش از آن متولی خاص داشته است.
در وقف‌نامه قابل تأملی كه از مدرسه پریزاد مشهد با تاریخ ۸۲۳ ه ق باقی است، بانی آن مدرسه (پریزاد خانم) از اعقاب خواجه ربیع معرفی كرده است.
باغ خواجه ربیع یكی از قبرستان‌های مهم شهر مشهد نیز میباشد.
جد قاجارها (فتحعلی خان) نیز كه در سال ۱۱۳۹ ه ق توسط نادرقلی افشار در همان باغ كشته شده در زیر گنبد مقبره خواجه مدفون است.
 
باتشکر